Sahand: My Father Held a Gun verbindt procedés uit de storytelling met die uit het theater. Enerzijds heb je de vertellende instantie en het verdwijnen van de vierde muur; anderzijds wordt er ook gewerkt met geschreven dialogen. Dit onderscheid tussen theater en storytelling doet voor ons evenwel niet ter zake. Wij kiezen gewoon het meest gepaste procedé bij elke scène. Soms leunt onze werkwijze aan bij storytelling. Dat is vaak het geval wanneer het materiaal afkomstig is uit volksverhalen. Iemand neemt dan rustig de tijd om een verhaal te vertellen terwijl een andere persoon hem misschien wel begeleidt met muziek (lacht). Op andere momenten hebben onze voorstellingen meer weg van theater. Voor ons vloeien deze twee werelden in elkaar over en wij hebben het geluk altijd te kunnen kiezen voor wat ons het meest gelegen komt.

Raphael: Storytelling onderscheidt zich minder van toneel dan je zou denken. Je voegt iets toe, maar je vindt geen totaal nieuwe kunstvorm uit.

De concepten van de ‘nadrukkelijke aanwezigheid ’ en de ‘onmiddellijke  aanspreking’ zijn ook in de storytelling belangrijk.  Hoe loodsen jullie de acteurs door die zware uitdaging?

S : Ik denk dat we op die vraag kunnen antwoorden als we kijken naar wat de anderen niet doen. Ik heb vaak de indruk dat toneelacteurs hun persoonlijke opvatting over communicatie naar voren schuiven en deze dan schoeien op het beeld dat zij ervan hebben.

R : Ik heb een acteursopleiding gekregen. Pas daarna ontdekte ik wat storytelling is: in mijn ogen is dat een zeer uitgezuiverd procedé. Sahan heeft daarentegen nooit een acteursopleiding gevolgd. In plaats daarvan vertelt hij al 18 jaar lang verhalen. Tegenwoordig slopen heel wat toneelstukken weliswaar de vierde muur, maar zeer vaak blijven de acteurs net zoals vroeger over de hoofden van de toeschouwers heen spreken, in plaats van zich tot hen te richten. Wij pakken het anders aan. Als we een vraag stellen, moet dit letterlijk opgevat worden: wij verwachten een antwoord! We stellen ons dus kwetsbaar op, want we kunnen daarna geen enkele controle meer uitoefenen.

Tijdens de voorstelling is de interactie met het publiek dus van groot belang?

R : Zeker en vast. Tijdens de opvoering interageren wij verscheidene keren met het publiek en mettertijd leren we ook om dit proces enigszins naar onze hand te zetten.

S: Soms verrassen de replieken uit het publiek ons. Op een keer was ik ronduit verbijsterd. Tijdens de voorstelling vertel ik steeds het verhaal van het verzet van mijn vader tegen de Sjah van Iran. Een toeschouwer, denkelijk een sympathisant van de Amerikaanse politiek en van de rechtse politiek die in het land gevoerd wordt, reageert op een dag met de volgende woorden: ‘Maar onder de Sjah ging alles goed! Het zijn de ayatollahs die het land naar de bliksem geholpen hebben.’ Op dat moment wist hij nog niet dat ik net ging vertellen wat er met mijn vader gebeurd was tijdens het regime van de sjah, hoe hij gefolterd en bijna vermoord werd. Voor ons was het een kantelmoment dat me raakte en kwetste. Tegelijkertijd werd hier ook een kans gecreëerd om de rest van de voorstelling net een tikje anders te laten verlopen. Deze tussenkomst zorgde er immers voor dat ik me voor het vervolg van mijn verhaal tot deze toeschouwer kon blijven wenden.

De politieke kwesties die jullie behandelen moeten op vreedzame wijze gedijen naast de behoefte aan ontspanning, want ook daarvoor komt het publiek. Hoe pakken jullie dit aan?

R : Het begin van de opvoering is lichtvoetig en onderhoudend. Het gaat er erg pittig aan toe en alles wordt gebracht op een dolkomische toon. Dat is onze manier om het publiek uit te nodigen om zich open te stellen. Eens dat het zo ver is, worden de toeschouwers minder waakzaam. Dat is heel belangrijk voor de opzet van onze voorstelling. We gebruiken ook heel wat elementen uit de stand-up. Het brengt ons wél ergens naar toe: er zijn heel wat punchlines, de mensen lachen en wij spelen met hen. Wij vragen bij voorbeeld om bij handopsteking te raden wie van ons beiden de Iraniër en wie de Israëli is. Natuurlijk spelen we vals. Sahan spreekt op dat moment met een Israëlisch accent! (gelach) De toeschouwers  steken de verkeerde hand op en we zeggen hen: ‘Perfect! Jullie zitten er allemaal naast!’

S: We vertellen hen ook dat we de inspiratie voor ons stuk vonden tijdens ons laatste bezoek aan Brussel, toen we nog met onze vorige productie bezig waren. Er waren vijf voorstellingen gepland, maar twee ervan werden geannuleerd als gevolg van de aanslagen op 22 maart. Sommige situaties vinden we vermakelijk, maar tegelijkertijd zijn we ons zeer bewust van de politieke en sociale werkelijkheid waarbinnen ons werk kadert en van de impact die ze op ons uitoefent.

Jullie zijn beiden intensief begaan met de kunst en het overbrengen van de storytelling. Naast jullie werk op de scène zijn jullie ook workshopanimatoren, artistiek directeurs en stichters van de Mezrab Storytelling School. Tussen al die pedagogische en artistieke activiteiten in wijden jullie nog een groot stuk van jullie leven aan het overbrengen van verhalen, een fundamentele activiteit die de generaties overschrijdt. Beleven jullie nog altijd zoveel plezier aan het vertellen van verhalen? En zo ja, hoe moeten we dit plezier dan situeren?

R :  Dit werk geeft me de kans om mensen te ontmoeten, ontdaan van hun gebruikelijke maskers. Onder masker versta ik het geheel van handelingen dat tot stand komt via culturele, familiale of psychologische structuren. Je kunt een verhaal creëren, maar dat is slechts een klein stukje van het werk. De andere belangrijke fase bestaat erin om alles over te brengen op een publiek waarmee je echt in contact moet zien te komen.

Als je deze vaardigheid wilt onderwijzen, moet je leren om je bewust te worden van alle lagen van ons bestaan, om vervolgens te leren om ze één na één los te pellen en je zo open te stellen voor het publiek. Eigenlijk betekent dit dat je ‘je masker laat vallen’.

Bij dit procedé is het alsof je plots aankomt op een plek die nog geen geschiedenis heeft, een plaats die nog in haar kindertijd vertoeft. Dat zijn de grondslagen voor een verhaal, en ze wortelen dieper dan de fundamenten die de sociale context samenstellen van het personage «Raphael» of «Sahan». De belangrijkste bron van vreugde bestaat voor mij uit het aankomen op een plek waar nog geen enkele geschiedenis tot stand gekomen is.

Waaruit bestaat volgens jullie een goed verhaal? Welke verhalen verdienen het om vandaag te worden verteld? Welke verhalen zijn relevant?
S : Ik denk dat de keuze voor een verhaal samenhangt met de levensfase waarin we ons bevinden. Vooraleer ik Raphael ontmoette, stelde ik me geen vragen over de aanleiding tot een bepaald verhaal. Het ging enkel om het plezier, eenvoudigweg verhalen verzamelen en overbrengen.

Maar vervolgens, naarmate je dieper graaft, stoot je op de vraag: waarom heb ik zoveel plezier? Is het misschien de wens om alle ogen op mij gericht te krijgen? En zo ja, ben ik in mijn gewone doen dan echt zo onzichtbaar? Ben ik het wel, aanwezig in de maatschappij, in mijn familie of in mijn cursuslokaal?

Zodra je begint met vragen te stellen, besef je dat de redenen waarom je verhalen opzoekt of vertelt in permanente evolutie zijn. Deze vraagstelling zorgt ook zelf voor nieuwe stof. Op die manier bekeken doet het er weinig toe of deze verhalen persoonlijk zijn dan wel voortkomen uit de folklore of uit de Griekse mythologie. Ze spelen enkel in op de behoefte die jou de noodzaak doet voelen om dit verhaal te vertellen. Die behoefte, dat engagement, is waarlijk fascinerend. En ook onuitputtelijk.

—
Opgetekend door in engels door Flore Herman op 7 novembre 2019