Art, soin et citoyenneté

Waarom dringt kunst steeds vaker door in het domein van zorg? Hoe komen culturele instellingen ertoe kwetsbaarheid in vraag te stellen?

Deze ontmoetingen bieden de gelegenheid tot verdieping door ervaringen en goede praktijken samen te brengen: kunstenaars*ressen, zorgverleners en zorgontvangers*sters delen wat deze allianties kunnen transformeren in onze beleving van anders-zijn, in ruimtes waar verschil wordt verwelkomd en gewaardeerd. Maison Gertrude, het kunstencentrum in een rusthuis, sluit volledig aan bij deze benadering omdat het de relaties en percepties binnen een leefomgeving herconfigureert.

Ontmoeting
De Noodzaak om te Zorgen

Hoe en waarom richten steeds meer artistieke praktijken zich op deze dimensie van zorg (in hun thematiek, in hun methodes, in de samenstelling van hun artistieke teams)? Wat onthult dit over de samenlevingen waarin deze kunstenaars werken? Welke tekorten en schade worden veroorzaakt door de drang naar hyperproductiviteit, door stedelijke ritmes, door hedendaagse uitbuitingssystemen die lichamen, geesten, verbeelding en de mogelijkheden om samen te handelen blijven vermalen?

Zonder zich artsen van de gemeenschap te noemen, en nog minder als experts die een genezingsplan of een uitweg uit de crisis zouden kunnen formuleren, ervaren verschillende kunstenaars vandaag deze noodzaak om te zorgen. Niet om de tekortkomingen van een systeem te verhelpen of de gaten van staten op te vullen, maar om te zorgen voor de aanwezigheid, de ervaringen die ontsnappen aan expertises, en voor de steeds schaarser wordende omstandigheden van ontmoetingen met diegene die niet op « mij » lijkt: met het diverse, de anderen, met allen die men in verschillende domeinen (vooral medisch en politie) als ‘afwijkend’ benoemt.

Om dergelijke ervaringen mogelijk te maken, zijn er ruimtes, tijd en plaatsen nodig die, zoals de filosoof Merleau-Ponty zegt, « duur geven aan ervaringen ». Zo definieert hij instellingen. Of ze nu alternatief of officieel en publiek zijn, of ze zich definiëren als artistieke plek of therapeutische ruimte, zulke instellingen bestaan en/of proberen dat te doen door hun gebruik en werking steeds meer aan te passen aan de schaal van verschillen en vooral aan de zorg die ze verdienen.

Rond dit duo kunstenaar/instelling zal het eerste reflectiemoment worden opgebouwd: gevoelig, gesitueerd en in een gevarieerd formaat, om zo een zekere diepte te geven aan het drieluik « Kunst, Zorg, Burgerschap ».

Ronde tafel
Delen van het Zintuiglijke

In welke zin en hoe kunnen de « zieken », de « afwijkenden », de « anderen » kunst maken in hun praktijken en levenswijzen? Het gaat er niet alleen om te luisteren naar mensen die, ondanks hun beperkingen, artistieke praktijken ondernemen. Het gaat er vooral om te zien hoe, juist door een fragiel leven dat zich anders moet inrichten, ver weg van de ritmes en materialen die de geaccepteerde geweldpleging van onze steden vormen, de essentiële vormen van het wenselijke leven en, simpelweg, van het leefbare leven opnieuw worden gecreëerd.

Kunst bevindt zich niet alleen in de artifices van black boxes of white cubes. Zij leeft ook in de andere « deler van het zintuiglijke » (J. Rancière) die ontstaan langsheen verzwakte levens en die herconfigureren wat onmisbaar is voor elke ervaring en esthetiek: de contouren en vormen van ruimte en tijd.